Ποιότητα και ασφάλεια στην υγεία: Αξιολόγηση της κουλτούρας ασφάλειας του ασθενούς σε δημόσια νοσοκομεία στην Ελλάδα

Abstract

ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Η ασφάλεια του ασθενούς αποτελεί ζήτημα παγκοσμίου ενδιαφέροντος επηρεάζοντας όλες τις χώρες, ανεξάρτητα του επιπέδου ανάπτυξής τους. Αποτελεί μια σημαντική παράμετρος της ποιότητας στην φροντίδα υγείας καθώς εκατομμύρια ασθενείς παγκόσμια υποφέρουν, τραυματίζονται ή πεθαίνουν κάθε χρόνο λόγω παροχή μη ασφαλούς φροντίδας. Τα δυσμενή συμβάντα στην υγεία αποτελούν έναν ποσοτικό δείκτη και η μείωση και η πρόληψή τους είναι ο κύριος σκοπός των υπηρεσιών υγείας. Για την αποτελεσματική διαχείριση των λαθών απαιτείται η διαμόρφωση θετικής κουλτούρας ασφάλειας, η οποία επηρεάζεται από διάφορες παραμέτρους οι οποίες σχετίζονται με την ηγεσία, τις πρακτικές ασφαλείας, το εργασιακό περιβάλλον και το προσωπικό. Το πρώτο βήμα για τη δημιουργία ή τη βελτίωση της κουλτούρας ασφάλειας, αποτελεί η αξιολόγηση του κλίματος ασφάλειας του νοσοκομείου. ΣΚΟΠΟΣ: Η ανάλυση της στάσης των επαγγελματιών υγείας στην Ελλάδα, αναφορικά με τις παραμέτρους της κουλτούρας ασφάλειας και τη συχνότητα αναφοράς ανεπιθύμητων συμβάντων, έτσι ώστε να αξιολογηθεί το κλίμα ασφάλειας του ασθενούς στα νοσοκομεία της Ελλάδας και να διερευνηθούν οι δημογραφικοί και επαγγελματικοί παράγοντες που το επηρεάζουν. ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΣ: Στην μελέτη συμμετείχαν τελικά 810 επαγγελματίες υγείας (ιατροί, νοσηλευτές, βοηθοί νοσηλευτών, φαρμακοποιοί, κοινωνικοί λειτουργοί, ψυχολόγοι, φυσιοθεραπευτές, εργοθεραπευτές, λογοθεραπευτές) οι οποίοι εργάζονταν σε 12 νοσοκομεία (γενικά και ειδικά) στην Αττική αλλά και στην περιφέρεια. Το τελικό ποσοστό ανταπόκρισης στην έρευνα ήταν 58,9% και το ερευνητικό εργαλείο που χρησιμοποιήθηκε ήταν η ελληνική μετάφραση του ερωτηματολογίου «The Hospital Survey on Patient Safety Culture» των Sorra και Nieva. Για την ανάλυση των ποσοτικών και ποιοτικών δεδομένων χρησιμοποιήθηκαν περιγραφική και συμπερασματική στατιστική ανάλυση. Οι κατηγορικές μεταβλητές παρουσιάζονται ως απόλυτες (n) και σχετικές (%) συχνότητες, ενώ οι ποσοτικές μεταβλητές παρουσιάζονται ως μέση τιμή, τυπική απόκλιση, διάμεση τιμή, ελάχιστη , τιμή, μέγιστη τιμή, εύρος και ενδοτεταρτημοριακό εύρος. Ο έλεγχος των Kolmogorov - Smirnov και τα διαγράμματα κανονικότητας χρησιμοποιήθηκαν για τον έλεγχο της κανονικής κατανομής των ποσοτικών μεταβλητών. Για τη συσχέτιση δυο ποσοτικών μεταβλητών που ακολουθούσαν την κανονική κατανομή χρησιμοποιήθηκε ο συντελεστής συσχέτισης Pearson (Pearson’s correlation coefficient). Για τη διερεύνηση της ύπαρξης σχέσης μεταξύ δυο κατηγορικών μεταβλητών χρησιμοποιήθηκε ο έλεγχος x² (chi-square test), ενώ για τη διερεύνηση της ύπαρξης σχέσης μεταξύ μιας κατηγορικής μεταβλητής και μιας διατάξιμης χρησιμοποιήθηκε ο έλεγχος x² για τάση (chi-square trend test). Για τη διερεύνηση της ύπαρξης σχέσης μεταξύ μιας ποσοτικής μεταβλητής και μιας διχοτόμου μεταβλητής χρησιμοποιήθηκε ο έλεγχος t (student’s t-test), ενώ για τη διερεύνηση της ύπαρξης σχέσης μεταξύ μιας ποσοτική μεταβλητής και μιας κατηγορικής μεταβλητής με >2 κατηγορίες χρησιμοποιήθηκε η ανάλυση διασποράς (analysis of variance). ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ: Οι παράμετροι της κουλτούρας ασφάλειας του ασθενούς με το μεγαλύτερο μέσο ποσοστό θετικών απαντήσεων είναι: Προσδοκίες και δράσεις των Προϊσταμένων/Διευθυντών (64%), Οργανωσιακή μάθηση – Συνεχής βελτίωση (55,6%), Συνολική αντίληψη της ασφάλειας (53,2%). Οι παράμετροι της κουλτούρας ασφάλειας του ασθενούς με το μικρότερο μέσο ποσοστό θετικών απαντήσεων είναι: Μη τιμωρητική αντίδραση στα λάθη (18,5%), στελέχωση (24,2%), Υποστήριξη της διοίκησης του νοσοκομείου σε θέματα ασφάλειας (30,2%). Το (40,1%) του δείγματος δεν ανέφερε κανένα δυσμενές συμβάν τους τελευταίους 12 μήνες ενώ το (35%) έκανε από 1 έως 2 αναφορές τους τελευταίους 12 μήνες. Το 53,6% του δείγματος αξιολόγησαν την επίδραση της Μονάδας στην οποία εργάζονταν σε σχέση με την ασφάλεια του ασθενούς από «πολύ καλή» μέχρι «άριστη». ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: Τα δυσμενή συμβάντα και τα λάθη αποτελούν μια πραγματικότητα στην υγεία. Η κουλτούρα ασφάλειας στα ελληνικά νοσοκομεία δεν κρίνεται θετική με δεδομένο (α) το χαμηλό μέσο συνολικό ποσοστό θετικών απαντήσεων που έλαβε το ερωτηματολόγιο (42,6%) και (β) το χαμηλό μέσο ποσοστό θετικών απαντήσεων της συχνότητας αναφοράς των δυσμενών συμβάντων (39,4%). Αναφορικά με τις παραμέτρους της κουλτούρας ασφάλειας του ασθενούς, για κάποιες από αυτές το κλίμα θεωρείται θετικό ενώ για κάποιες άλλες υπάρχουν σημαντικά περιθώρια βελτίωσης. Τα αποτελέσματα της έρευνας κατέδειξαν ότι τα νοσοκομεία και οι οργανισμοί υγειονομικής περίθαλψης στην Ελλάδα θα πρέπει να αναπτύξουν στρατηγικές για τη βελτίωση της ποιότητας της παρεχόμενης φροντίδας υγείας με σκοπό την διασφάλιση της ασφάλειας του ασθενούς. Οι στρατηγικές αυτές περιλαμβάνουν: την παροχή στους επαγγελματίες υγείας, κατάρτισης και εκπαίδευσης γύρω από ζητήματα ασφάλειας του ασθενούς με τη μορφή προπτυχιακής εκπαίδευσης, συνεχιζόμενης εκπαίδευσης, διαλέξεων και συνεδρίων, πρόσληψη και καλύτερη κατανομή των επαγγελματιών υγείας στο σύστημα, την ανάπτυξη και την προώθηση της κουλτούρας ασφάλειας του ασθενούς, ιδίως με τη μορφή μη-τιμωρητικής κουλτούρας, δημιουργώντας ανοιχτό δίαυλο επικοινωνίας για την αναφορά των ιατρικών λαθών και των δυσμενών συμβάντων.