Ο Γρηγόριος Ακίνδυνος στο πλαίσιο των ιστορικών γεγονότων και οι θεολογικές διαμάχες στο πρώτο μισό του 14ου αιώνα

Abstract

Η έρευνα των ιστορικών στοιχείων και γεγονότων που συνδέονταν με τον Ακίνδυνο, είτε έμμεσα είτε άμεσα, απαίτησαν τον ενδελεχή και εξονυχιστικό έλεγχο των πηγών. Οι θεολογικές του γραμματείες, μας παρείχαν ελάχιστα ιστορικά στοιχεία, τα οποία θα μας βοηθούσαν στους σκοπούς και στους στόχους της προς εκπόνηση διατριβής. Αντίθετα οι επιστολές του, τα πρακτικά των συνόδων, ο λόγος «Τοῦ αὐτοῦ σοφωτάτου και λογιωτάτου καί μακαριωτάτου ἱερομονάχου κῦρ Γρηγορίου τοῦ Ἀκινδύνου, λόγος πρός Ἱερόθεον μοναχόν» και άλλες πρωτογενείς και δευτερογενείς πηγές, μας παρείχαν πλούσιο υλικό προς αξιοποίηση.Η παρούσα εργασία αναπτύσσεται σε δύο κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο επιχειρείται να δοθεί μια εκτενής αναφορά του ιστορικού πλαισίου του πρώτου μισού του 14ου αιώνα. Παρουσιάζονται με ακριβής χρονολογική σειρά τα γεγονότα σε πολιτικό, στρατιωτικό και θεολογικό επίπεδο είτε σε σχέση με το εσωτερικό μέτωπο, είτε όσον αφορά τις σχέσεις συμμαχίας και αντιπαλότητας με ξένες δυνάμεις της εποχής.Παρατίθενται στοιχεία με βιβλιογραφική κάλυψη, προσώπων, γεγονότων, πληθυσμιακών και θρησκευτικών ομάδων κ.α. Παρουσιάζονται οι κύριοι φορείς αφύπνισης, πολιτικής και εκκλησιαστικής χειραφέτησης των Βυζαντινών, οι οποίες κατέληξαν σε συγκρούσεις και δύο εμφυλίους πολέμους. Τα αποτελέσματα των οποίων είχαν καταστροφικές επιδράσεις, για το μέλλον της αυτοκρατορίας. Το δεύτερο κεφάλαιο ακολουθεί με χρονολογική σειρά τη ζωή του Γρηγορίου Ακίνδυνου, λόγιου και αντιησυχαστή. Παρουσιάζονται οι κυριότεροι σταθμοί της ζωής του Ακίνδυνου, με επίκεντρο τα στοιχεία που προκύπτουν από τις επιστολές και τα συγγράμματά του. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στον πρωταγωνιστικό ρόλο στην ησυχαστική διαμάχη και τις θεολογικές του θέσεις, οι οποίες μεταλλάσσονται σε μικρό χρονικό διάστημα κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού του 1341. Η προσπάθεια της ανάδειξης των αμφιλεγόμενων στοιχείων της δράσης και του χαρακτήρα του Ακίνδυνου, έχουν κεντρικό ρόλο στην παρούσα διατριβή. Όλα τα παραπάνω φωτογραφίζονται από τα γραπτά του που μας διασώθηκαν, πολλά από αυτά σε παρέμεναν ανέκδοτα μέχρι και πριν λίγα χρόνια. Η πολυμάθεια του Ακίνδυνου καθώς και η άκρατη φιλοδοξία του, όσο και η σθεναρή του στάση και διδασκαλία παρά τις διώξεις, θωρείται σε σημαντικό βαθμό μέσα στο πόνημα. Ο Ακίνδυνος προσπάθησε να σταθεί στη μέση της ησυχαστικής διαμάχης και να συμφιλιώσει τις αντίπαλες πλευρές, λαμβάνοντας το ρόλο του ειρηνοποιού. Ο Ακίνδυνος, οργάνωσε την υπεράσπιση του Παλαμά στη σύνοδο του Ιουνίου του 1341, έχοντας συμβάλει ουσιαστικά στη νίκη των μοναχών. Γνώριζε την μακραίωνη ησυχαστική παράδοση, δεχόμενος σε πρακτικό επίπεδο το μοναχικό θεσμό και τη ψυχοσωματική μέθοδο προσευχής. Σε δογματικό επίπεδο δεχόταν όπως ο Βαρλαάμ την ταύτιση ουσίας και ενέργειας στο Θεό, αρνούμενος τις θείες άκτιστες ενέργειες. Ο Ακίνδυνος όμως εγκλωβίστηκε στην επιθυμία του, από τη μια στο να παραμείνει πιστός στη φιλοσοφική θεολογία του και από την άλλη να ακολουθήσει την ησυχαστική μοναστική παράδοση, χωρίς να αντιληφθεί το αδιέξοδο που οδηγήθηκε.Ο Ακίνδυνος δε μπόρεσε να διαχειριστεί τη ξαφνική δύναμη που απέκτησε μετά την άνοιξη του 1345, επιπρόσθετα προσπάθησε να την εκμεταλλευθεί για ιδιοτελής σκοπούς. Η απογοήτευση του Ακίνδυνου τα τελευταία χρόνια της ζωής του και η εγκατάλειψη που ένιωθε από πολλούς παλαιούς φίλους του, αντικατοπτρίζεται στις τελευταίες επιστολές του.