Η εξέλιξη της πόλης της Καλαμάτας, η πολεοδομία της και η νεοκλασική αρχιτεκτονική στα κτίρια της

Abstract

Η εν λόγω εργασία που θα εκπονηθεί στο πλαίσιο της ολοκλήρωσης του μεταπτυχιακού κύκλου των Σπουδών μου, του Μεταπτυχιακού Προγράμματος της «Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας Νέες Θεωρήσεις και Προοπτικές» του Τμήματος Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Διαχείρισης Πολιτισμικών Αγαθών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, έχει ως θέμα: «Η Εξέλιξη της πόλης της Καλαμάτας, Η Πολεοδομία και η Νεοκλασική Αρχιτεκτονική στα Κτίρια της». Πρώτον, θα αναφερθώ στην φυσική γεωγραφία της Καλαμάτας, μετέπειτα στην μυθολογία και την Ιστορία της Πόλης της Καλαμάτας, στη συνέχεια στην αρχαιότητα, τους ρωμαϊκούς και βυζαντινούς χρόνους, τη φράγκική κατάκτηση, την τουρκοκρατία και την ενετοκρατία, την Επανάσταση του 1821 και τα νεότερα χρόνια… Έπειτα, θα καταγραφεί ένα μικρό χρονολόγιο από το από 1769 έως και το 1986 με τα πιο σημαντικά γεγονότα που στιγμάτισαν την πόλη της Καλαμάτας. Το πρώτο σχέδιο της Καλαμάτας, εκπονήθηκε το 1867, δεν ήταν παρά ένας συνδυασμός ρυμοτομικού σχεδίου, που συντάχθηκε με σκοπό να κατευθύνει την ανάπτυξη της πόλης, και της αποτύπωσης σ’ αυτό της υπάρχουσας κατάστασης. Οι βαθιές κοινωνικό-οικονομικές μεταβολές αυτής της περιόδου εκείνες οι οποίες ορίζουν μια αποφασιστική τομή στην εξέλιξη της πόλης γύρω στα τέλη της δεκαετίας του 1860. Οι στατιστικές ενδείξεις πείθουν ότι η Καλαμάτα πρωτοστατεί στις διαδικασίες εκβιομηχάνισης, οι οποίες δρομολογούνται στην Ελλάδα του 1870, ενώ συνακόλουθα η πόλη μετέχει σε μ ια συνολική αστική ανέλιξη: τις δομές της αγροτικής οικονομίας αντικαθιστούν ταχύτατα οι βάσεις ενός ισχυρού δευτερογενούς τομέα, με μονάδες μεταποίησης αγροτικών προϊόντων και πρώτων υλών. Είναι μια πολίχνη με περιορισμένη σημασία προεπαναστατικά, η Καλαμάτα εξελίσσεται σε ακμαίο αστικό κέντρο στα τέλη του 19ου αιώνα. Το εμπόριο των προϊόντων της μεσσηνιακής γης με το εξωτερικό αποτελεί τη βασική αιτία αυτής της ανάπτυξης. Παράλληλα με αυτές τις μεταβολές στην οικονομική διάρθρωση και τη δομή της απασχόλησης λαμβάνουν χώρα και σημαντικές μεταβολές στα πληθυσμιακά μεγέθη και στις μετακινήσεις από την γύρω από την Καλαμάτα αγροτική ενδοχώρα προς την ίδια την πόλη. Με την είσοδο στον 20ο αιώνα η Καλαμάτα έχει αποκτήσει το χαρακτήρα ενός αστικού κέντρου, είναι το ίδιο σωστό να δεχτεί ότι στην περίοδο του μεσοπολέμου αποκρυσταλλώθηκαν, σ’ αυτή τη πόλη, οι βασικές καπιταλιστικές δομές. Από τη δεκαετία του ΄50 και σήμερα συγκαταλέγεται στα κορυφαία βιομηχανικά συγκροτήματα της χώρας, και με σημαντική εξαγωγική δύναμη, που την καθιστά σημαντικό πνεύμονα για την οικονομική ζωή στην Καλαμάτα. Ο καταστρεπτικός σεισμός του 1986, έπληξε κυρίως τον φτωχό και εξαθλιωμένο οικοδομικό πλούτο της Καλαμάτας, προκαλώντας σημαντικές ζημίες στα κτίσματα, και την πτώση εννέα εξ’ αυτών. Η πολεοδομική ανασυγκρότηση που ακολούθησε, σε μεγάλο βαθμό αποτέλεσε μέρος ενός συνολικού σχεδιασμού, που προίκισε την πόλη με αρκετά έργα και σημειακές παρεμβάσεις ανάπλασης, μεταμορφώνοντας την εικόνα της. Ένα κεφάλαιο, θα αναφέρεται στην μετεξέλιξη των Πολεοδομικών χαρακτηριστικών της πόλης. Δηλαδή στην περίοδο 1880 – 1930 οι τύποι κτιρίων που συναντώνται στην πόλη είναι: 1 κλασικιστικά κτίρια, 2 υστεροκλασικιστικά, 3 εκλεκτικιστικά με επιδράσεις από Αναγέννηση – μανιερισμό – μπαρόκ, 4 εκλεκτιστικά γοτθικίζοντα, 5 κτίρια του μεσοπολέμου. Ένα άλλο κεφάλαιο, θα περιλαμβάνει ποια είναι τα διατηρητέα κτίρια και να αναφερθούν και να γίνει μια περιγραφή, αλλά και τα ά- διατηρητέα. Στον πολεοδομικό ιστό της παλιάς πόλης, γίνονται σημαντικές επεμβάσεις με σκοπό την ευθυγράμμιση των δρόμων. Τους μικρούς τεθλασμένους δρόμους, που μεγάλωναν το πλάτος τους σε ορισμένα σημεία, για να δημιουργήσουν κάποιο χώρο στάσης, έρχονται να αντικαταστήσουν κάτω από την νεοαναγεννησιακή επίδραση, οι άξονες προοπτικής. Φαρδιοί δρόμοι οδηγούν το βλέμμα κατευθείαν στα σημεία ενδιαφέροντος, όπως η οδός Υπαπαντής στην αντίστοιχη εκκλησία και η λεωφόρος Σιδηροδρομικού Σταθμού στο κτίριο του ΟΣΕ. Επίσης, η περιγραφή του παραλιακού μετώπου και η περιοχή της Μαρίνας, αλλά και της δυτικής παραλιακής ζώνης. Και τέλος, την μετεξέλιξη της μέχρι και σήμερα.