Η νεότερη ιστορία στα σχολικά εγχειρίδια του Δημοτικού Σχολείου της περιόδου 1950-1974. Γνωστικοί άξονες και ιδεολογικοί προσανατολισμοί

Abstract

Η παρούσα εργασία εστίασε στη μελέτη των σχολικών εγχειριδίων ιστορίας της περιόδου 1950-1974, φιλοδοξώντας να καταγράψει τόσο τους γνωστικούς όσο και τους ιδεολογικούς προσανατολισμούς τους. Το μετεμφυλιακό κράτος έθεσε ως προτεραιότητά του την οικοδόμηση μιας συμπαγούς εθνικής ταυτότητας, διαφυλάσσοντας ως «κόρη οφθαλμού» τα ελληνοχριστιανικά ιδεώδη και αποκηρύσσοντας μετά βδελυγμίας κάθε διαφορετική πολιτική ιδεολογία ως παρέκκλιση και ως εκ τούτου «μη εθνικώς αποδεκτή». Πολύτιμο εργαλείο για τη διαμόρφωση αυτής της ταυτότητας αποτέλεσε ο σχολικός μηχανισμός και κυρίως τα ιστορικά σχολικά εγχειρίδια. Το ιδιαίτερα συγκεντρωτικό ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, με τη χρήση ενός μοναδικού εγχειριδίου που ακολουθεί απαρέγκλιτα τις οδηγίες των αναλυτικών προγραμμάτων, δεν αφήνει κανένα περιθώριο αμφισβήτησης των επιλογών της πολιτικής εξουσίας. Το κυριότερο χαρακτηριστικό των σχολικών εγχειριδίων που μελετήσαμε, είναι η υιοθέτηση της αδιάλειπτης συνέχειας του ελληνικού έθνους και ο έντονα εθνοκεντρικός τους προσανατολισμός. Το έθνος παρουσιάζεται ως μια συμπαγής και ενιαία οντότητα και οτιδήποτε υπονομεύει αυτήν την εικόνα ή ανασκευάζεται ή αποσιωπάται. Ο ελληνικός πολιτισμός αποτελεί μήτρα του σύγχρονου πολιτισμού και ο ελληνικός λαός διαρκώς μάχεται εναντίον «βαρβάρων» και «προαιώνιων εχθρών». Η υπεροχή της ελληνικής φυλής αποτελεί απαράβατο δόγμα και βάσει αυτού, διαμορφώνεται και η εικόνα του εκάστοτε «εχθρού». Οτιδήποτε δε συμβαδίζει με αυτή την παραδοχή, χαρακτηρίζεται ως εξαίρεση. Τα σχολικά εγχειρίδια επομένως, προσαρμόζονται και οδεύουν πάνω στις κατευθυντήριες γραμμές της πολιτικής ηγεσίας, προωθώντας και αναπαράγοντας τις κυρίαρχες ιδεολογικοπολιτικές αντιλήψεις της εποχής τους. Απολύτως προσανατολισμένα στην καλλιέργεια του «εθνικού φρονήματος», δε φαίνεται να προάγουν αντίστοιχα την καλλιέργεια της ιστορικής συνείδησης και κρίσης των μαθητών.