Η ανταγωνιστικότητα του Ελληνικού Τουρισμού και η σημασία των ανθρώπινων πόρων στη διατήρησή της στο παγκόσμιο ανταγωνιστικό περιβάλλον

Abstract

Ο Τουρισμός αποτελεί μια οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική δραστηριότητα, που έχει εξελιχθεί σε μια από τις σημαντικότερες βιομηχανίες παγκοσμίως, αποτελώντας παράγοντα ανάπτυξης και απασχόλησης. Για πολλές εθνικές οικονομίες θεωρείται η πρωταρχική παραγωγική διαδικασία που λειτουργεί ως βασική πηγή εισοδήματος. Καλύπτει σχεδόν όλα τα εισοδηματικά στρώματα και προσπαθεί να ικανοποιήσει τη βασική πλέον ανάγκη του ανθρώπου που είναι η δυνατότητα αλλαγής περιβάλλοντος και τρόπου ζωής, για ένα χρονικό διάστημα, που σε ποιότητα και ποσότητα ποικίλει ανάλογα με τη διάθεση και το μέγεθος της δαπάνης που ο καθένας έχει τη δυνατότητα να πραγματοποιήσει. Η Ευρώπη είναι ο κύριος τουριστικός προορισμός διεθνώς και υπολογίζεται ότι θα εδραιώσει την κυριαρχία της, εφόσον προβλέπεται ότι το 2020 περίπου 717 εκατομμύρια τουριστών από άλλες Ηπείρους πρόκειται να την επισκεφθούν, ενώ τα τελευταία χρόνια ο αριθμός αυτός κυμαίνεται στα 386 εκατομμύρια τουρίστες, δείχνοντας ένα μέσο ετήσιο ποσοστό αύξησης της τάξης του 3% (World Tourism Organization -Τουριστικό ΄Οραμα 2020). Την τρέχουσα δεκαετία στην Ευρωπαϊκή ΄Ενωση ο τουρισμός καταλαμβάνει 3,3 εκατομμύρια θέσεις εργασίας με τις ευρωπαϊκές χώρες να απορροφούν το 68% των τουριστικών μετακινήσεων παγκοσμίως. Ένα θέμα μέγιστης σημασίας για τον τουρισμό είναι οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει για τη βελτίωση της ποιότητας, καλύπτοντας όλα τα ποιοτικά πρότυπα, όπως και το κενό αντίληψης της ποιότητας στον τουρισμό (World Tourism Organization -Τουριστικό Όραμα 2020). Από τα μέσα της δεκαετίας του ’60, ο τουρισμός εξελίσσεται σ΄ έναν από τους σημαντικότερους κλάδους της ελληνικής οικονομίας και σε μια από τις κύριες πηγές ανάπτυξης. Η Ελλάδα σήμερα θεωρείται ένας από τους δημοφιλέστερους τουριστικούς προορισμούς παγκοσμίως. Η τουριστική της ανάπτυξη στηρίζεται στην προσφορά του κλασσικού τουριστικού προϊόντος, ήλιος και θάλασσα. Για τη διατήρηση και ανάπτυξη του τουρισμού είναι απαραίτητη η συνεργασία όλων των άμεσα ή έμμεσα εμπλεκόμενων φορέων του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα. Στη βάση του αποτελεί ένα οικονομικό φαινόμενο με σημαντικές επιπτώσεις σε μεγάλο αριθμό κοινωνικών ομάδων, ατόμων, αλλά και στο περιβάλλον (stakeholders) (Ηγουμενάκης, Κραβαρίτης, 2004, σελ. 35). Στην Ελλάδα, οι επιπτώσεις αυτές αυξάνονται σημαντικά αν ληφθεί επιπλέον υπόψη ότι περίπου το 20% του ενεργού ανθρώπινου δυναμικού της χώρας εργάζεται σε επιχειρήσεις που συνδέονται με τον τουρισμό. Αναμφισβήτητα λοιπόν, ο τουρισμός αποτελεί μια σημαντική οικονομική δραστηριότητα καλύπτει το 36,98% των άδηλων πόρων σε συνάλλαγμα και το 51,09% του ελλείμματος του εμπορικού υποζυγίου (ΣΕΤΕ, στατιστικά δεδομένα, 2012). Τα τουριστικά έσοδα ανήλθαν σε 10,025 δισεκατομμύρια ευρώ το 2012, έναντι 10,505 εκατομμύρια ευρώ το 2011, σημειώνοντας μείωση κατά 4,78%. Η απασχόληση στον κλάδο, είτε με άμεσο είτε με έμμεσο τρόπο, αποτέλεσε το 18,3% της συνολικής απασχόλησης της χώρας. Αυτό σημαίνει ότι 688.800 άτομα απασχολήθηκαν άμεσα ή έμμεσα σε όλους τους κλάδους της ελληνικής οικονομίας και ότι ο τουρισμός συνεισφέρει το 16,4% του ΑΕΠ. Η Ελλάδα κατέχει το 2,93% της ευρωπαϊκής αγοράς τουρισμού και το 1,5% της παγκόσμιας αγοράς. Η μέση κατά κεφαλή δαπάνη ανήλθε στα 646,06 ευρώ, η οποία ήταν κατά 1,02% υψηλότερη από το 2011 (Πηγή, Οικονομικό Επιμελητήριο Ελλάδας, «Οικονομικά Χρονικά: Σεπτέμβριος - Οκτώβριος 2013»).

Συγκρινόμενος σε παγκόσμιο επίπεδο, ο ελληνικός τουρισμός καταγράφει ικανοποιητικές επιδόσεις. Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού (WTO), η Ελλάδα το 2012 ήταν 17η σε επίπεδο διεθνών αφίξεων και 23η σε επίπεδο εσόδων. Επίσης, σύμφωνα με το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ (WEF) το 2013, η χώρα μας καταλαμβάνει την 32η θέση μεταξύ 140 χωρών στο Δείκτη Ταξιδιωτικής και Τουριστικής Ανταγωνιστικότητας, ενώ στο Γενικό Δείκτη Ανταγωνιστικότητας καταλαμβάνει μόλις την 96η. Ο ΣΕΤΕ (δηλώσεις Προέδρου 2012) εκτιμά ότι: «ο τουρισμός μπορεί να ξεπεράσει τα 24 εκατομμύρια ετήσιες αφίξεις, από τα 17 εκατομμύρια τουρίστες που δεχόμαστε σήμερα, με κατά κεφαλή δαπάνη περίπου 800 ευρώ. Με ορίζοντα το 2021, θα μπορούσε να παράγει ετήσια άμεσα έσοδα 18-19 δισεκατομμύρια ευρώ και συνολικά 48-50 δισεκατομμύρια ευρώ, έναντι 32 δισεκατομμυρίων ευρώ το 2012, προσφέροντας επιπλέον 9 μονάδες, στο ΑΕΠ της χώρας. Τότε συνολικά 1 εκατομμύριο εργαζόμενοι θα εργάζονται άμεσα και έμμεσα στον τουρισμό, έναντι 780.000 σήμερα». Ο μεγαλύτερος αριθμός επισκεπτών μέχρι πριν από λίγα χρόνια προερχόταν κυρίως από τη Γερμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Την τελευταία δεκαετία ωστόσο, αναδείχθηκαν νέες χώρες - αγορές από τις οποίες η Ελλάδα προσελκύει σημαντικό αριθμό επισκεπτών. Οι χώρες αυτές είναι κυρίως η Ρωσία και οι γειτονικές Βαλκανικές. Ιδιαίτερα οι αφίξεις από τη Ρωσία εμφανίζουν σημαντική αύξηση τα τελευταία χρόνια. Από την άλλη πλευρά, μικρός είναι ο αριθμός των επισκεπτών από χώρες όπως η Ιαπωνία και η Κίνα, γεγονός που δείχνει ότι υπάρχουν και άλλες σημαντικές αγορές από τις οποίες η Ελλάδα θα μπορούσε να αποσπάσει ακόμα μεγαλύτερο μερίδιο. Αναμφισβήτητα λοιπόν, ο τουρισμός είναι μια οικονομική δραστηριότητα, η οποία χαρακτηρίζεται ως η ατμομηχανή της ελληνικής οικονομίας με συνεχώς αυξανόμενη σημασία στην προσπάθεια για έξοδο από την ύφεση και την επιστροφή στην ανάπτυξη, γεγονός που την καθιστά ως τη μεγαλύτερη εθνική βιομηχανία που δραστηριοποιείται σ΄ ένα έντονα μεταβαλλόμενο, διεθνές, ανταγωνιστικό περιβάλλον. Προϋπόθεση για την ανάπτυξη του τουριστικού προϊόντος αποτελεί ο τόπος προορισμού. Στο σημείο αυτό η χώρα μας έχει το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, λόγω των φυσικών συνθηκών, της πολιτιστικής και ιστορικής κληρονομιάς, της υλικοτεχνικής υποδομής και του πολιτικοοικονομικού περιβάλλοντος. Οι ελληνικές ξενοδοχειακές μονάδες παρέχουν το κυριότερο στοιχείο του πολύπλοκου τουριστικού πακέτου, επιδιώκουν να διατηρήσουν την ανταγωνιστικότητά τους, η επίτευξη και η διατήρηση της οποίας βρίσκεται κυρίως στην εξυπηρέτηση και την προσωπική επαφή των απασχολούμενων ανθρώπων σ΄ αυτές με τους πελάτες. Επομένως, ο ανθρώπινος παράγοντας είναι ένας από τους καθοριστικότερους παράγοντες παραγωγής και προώθησης του εγχώριου τουριστικού προϊόντος. Αυτή η διαπίστωση έχει στρέψει την προσοχή των ξενοδοχειακών επιχειρήσεων στον τρόπο διοίκησης των υπαλλήλων τους, γεγονός που σχετίζεται με την ανθρώπινη διάσταση του εργασιακού περιβάλλοντος και των εργασιακών σχέσεων. Η διαχείριση του Ανθρώπινου Παράγοντα στον ιδιαίτερο κλάδο του τουρισμού παίζει πρωτεύοντα ρόλο, διότι ο τουρισμός, μέσω των υπηρεσιών, προσφέρει εμπειρίες στους εργαζόμενους αυτού του κλάδου, οι οποίοι κρίνονται ανά πάσα στιγμή από την επαφή και την επικοινωνία τους με τον πελάτη - τουρίστα, όπως παράλληλα κρίνεται και η ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών. Για παράδειγμα, οι υπάλληλοι οι οποίοι εργάζονται στο Τμήμα Υποδοχής (front desk) ενός ξενοδοχείου είναι υπεύθυνοι για τη διαμόρφωση της φήμης του ξενοδοχείου. Ο Carlzon (1987) αναφερόμενος στο Τμήμα Υποδοχής ενός ξενοδοχείου, επικαλείται τη φράση «η στιγμή της αλήθειας» ή αλλιώς «moment of truth» για να περιγράψει την επαφή - επικοινωνία του πελάτη με τον υπάλληλο υποδοχής (front desk staff) σ΄ ένα ξενοδοχείο. Ο Baum (1995) πιστεύει ότι η τουριστική βιομηχανία, στο θέμα της επαφής – επικοινωνίας του πελάτη με τον υπάλληλο υποδοχής, είναι εκείνη η οποία πρωταγωνιστεί, διότι σε κάθε Τμήμα του ξενοδοχείου εργάζονται υπάλληλοι διαφορετικού μορφωτικού και ίσως πολιτισμικού επιπέδου και κατά κάποιον τρόπο «τμηματοποιείται» η συνολική εμπειρία που προσφέρεται σ΄ ένα πελάτη – επισκέπτη ενός ξενοδοχείου. Η μη ικανοποιητική ή και αγενής συμπεριφορά ενός υπαλλήλου οδηγεί σε αρνητική εντύπωση του πελάτη, ενώ η ευγενική και αποδοτική συμπεριφορά οδηγεί σε θετική εντύπωση. Στη σύγχρονη διεθνή χρηματοοικονομική συγκυρία, η Ελλάδα διανύει μια περίοδο σοβαρής οικονομικής κρίσης, οι πολλαπλές επιδράσεις της οποίας αφορούν όλους τους τομείς και κλάδους της οικονομίας. Ο τουρισμός είναι μια δραστηριότητα που θα επηρεαστεί, λόγω της ευαισθησίας που παρουσιάζει στις οικονομικές μεταβολές. Τα αίτια που τροφοδοτούν την κρίση στον ελληνικό τουρισμό οφείλονται στα χρόνια διαρθρωτικά προβλήματα της τουριστικής βιομηχανίας και στις πολιτικές που εφαρμόστηκαν. Εμφανή συμπτώματα αυτής της παθογένειας συνιστούν: η συρρίκνωση της τουριστικής περιόδου, η μείωση της διαπραγματευτικής ικανότητας της χώρας μας, στοιχεία της οποίας αποτελούν, μεταξύ άλλων, οι στάσιμες ή μειούμενες τιμές, η αυξανόμενη τάση για συμβόλαια «all inclusive», η μείωση της εγχώριας τουριστικής δαπάνης και η σταθερή υποβάθμιση του οικονομικού και κοινωνικού προφίλ του μέσου τουρίστα. Για την υπέρβαση της κρίσης αδήριτη αναγκαιότητα συνιστά η εφαρμογή τουριστικής πολιτικής συμβατής με το «καλώς επιχειρείν». Η πρόκληση που αντιμετωπίζει η ελληνική τουριστική αγορά, τόσο σε ευρωπαϊκό, όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο, αφορά στη διατήρηση της ανταγωνιστικότητάς της. Από την άποψη αυτή απαιτείται, η ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών να υπερβαίνει το κόστος τους (value for money). Συνεπώς η ποιοτική αναβάθμιση, η εστίαση στο ρόλο που διαδραματίζει το ανθρώπινο δυναμικό, ο εμπλουτισμός και η διαφοροποίηση του ελληνικού τουριστικού προϊόντος συνιστά επιτακτική ανάγκη και προβάλλει ως ο στρατηγικός στόχος όλων εκείνων, φορέων και φυσικών προσώπων, οι οποίοι εμπλέκονται στο τουριστικό κύκλωμα, για να μετατραπούν οι συνιστώσες τις κρίσης σε άξονες ευκαιριών. Με την παρούσα εργασία θα μελετηθεί και θα αναλυθεί η ανταγωνιστικότητα του Ελληνικού Τουρισμού και η σημασία των Ανθρώπινων Πόρων στη διατήρησή της στο παγκόσμιο ανταγωνιστικό περιβάλλον.