Οικονομική Θεωρία και Ανάπτυξη: Κράτος και αγορά σε περίοδο οικονομικής κρίσης

Abstract

Ο στόχος της παρούσας μελέτης ήταν να αποδώσουμε στην ελληνική επιστημονική κοινότητα και στην ελληνική κοινωνία μια αποτίμηση των συστατικών στοιχείων και των πυλώνων διαμόρφωσης της Ελληνικής Οικονομικής κρίσης. Υπό το πρίσμα αυτό, εισήγαγα στη διατριβή το πεδίο θεωρητικής ανάλυσης των οικονομικών κρίσεων. Διατυπώθηκαν και αξιολογήθηκαν οι θεωρητικές προσεγγίσεις των διαφόρων τύπων οικονομικών κρίσεων, όπως έχουν διαμορφωθεί από την εμπειρική παρατήρηση και θεωρία που προκύπτει από τις περιπτώσεις οικονομικών κρίσεων που έχουν ήδη εκδηλωθεί. Αναλυτικότερα, από τον κάθε τύπο οικονομικής κρίσης αναλύθηκαν οι αιτίες που την προκαλούν και οι συνέπειές της στην οικονομία και ο τρόπος με τον οποίο οι παραπάνω συνέπειες επηρεάζουν την κυκλική πορεία της οικονομίας. Επίσης, επιχειρήθηκε να αναλυθούν συγκριτικά τα θεωρητικά υποδείγματα των εξής κρίσεων: Μεγάλη Κρίση του 1929, η κρίση της Λατινικής Αμερικής την δεκαετία του 1980 και η κρίση της Αργεντινής δεκαετία 2000, η κρίση στην Νοτιοανατολική Ασία και τέλος, η Παγκόσμια Χρηματοπιστωτική κρίση 2007/08, για να εφοδιαστούμε με τα εργαλεία με τα οποία θα μελετήσουμε την ελληνική οικονομική κρίση. Μέσα απ’ αυτή τη θεωρητική και περιπτωσιολογική ανάλυση, καθώς σε συνδυασμό με την ανάλυση των συμπτωμάτων της ελληνικής οικονομικής κρίσης και των χαρακτηριστικών της ελληνικής οικονομίας, επιχειρήθηκε ν’ αναλυθεί το μοντέλο κρίσης της ελληνικής οικονομίας. Από τη μελέτη συμπεραίνουμε ότι για την κρίση της ελληνικής οικονομίας, οι αιτίες διακρίνονται σε ενδογενής που άπτονται των χαρακτηριστικών της ελληνικής οικονομίας και του μοντέλου ανάπτυξης που επικράτησε τις τελευταίες δεκαετίες μέσα από την ιστορική διάσταση της ανάλυση, που συνιστούν μια από τις παθογένειες της οικονομίας της Ελλάδας, αυτή η διάσταση αποτελεί και η συνεισφορά μας στη βιβλιογραφία. Επίσης, μια άλλη διάκριση αποτελούν και οι εξωγενής αιτίες που προέρχονται από τα χαρακτηριστικά λειτουργίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως ατελές ομόσπονδη ένωση και από το ξέσπασμα της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης, η οποία λειτούργησε ως αφορμή για την ελληνική κρίση. Ενώ, δεν πρέπει να αγνοηθούν και οι πολιτικοί παράγοντες που αποτέλεσαν την αφορμή για να ξεσπάσει η κρίση, όπως για παράδειγμα, ο χειρισμός από ελληνικής πλευράς της προς τα πάνω αναθεώρησης του δημοσιονομικού ελλείμματος, άνευ αιτίας και άνευ λόγου, για τα συμφέροντα της ελληνικής οικονομίας, σε μια περίοδο που οι αγορές ήταν ευαίσθητες σε μηνύματα λόγω της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης. Έχοντας τις παραπάνω θέσεις ως δεδομένες και κυρίως την στρεβλή παρεμβατικότητα του ελληνικού κράτους στην οικονομία, καθώς επίσης και το γεγονός ότι η βιώσιμη ανάπτυξη μέσω ενός αποτελεσματικού αναπτυξιακού προτύπου αποτελεί το καλύτερο μέσο για την έξοδο από την κρίση και τη μελλοντική πρόληψη λόγω της σχέσης βελτίωσης του κλάσματος χρέος ως ποσοστό στο ΑΕΠ, και με δεδομένη την πολυπαραγοντικότητα των αιτιών της ελληνικής οικονομικής κρίσης, και τον περιορισμένο χώρο της παρούσης έρευνας να προτείνουμε λύσεις σε κάθε μια από τις αιτίες που συνέβαλλαν στην ελληνική οικονομική κρίση, θα εστιάσουμε στη μελέτη σε προτάσεις για την εγκαθίδρυση ενός νέου αναπτυξιακού προτύπου στην χώρα. Η παραπάνω προσπάθεια αποτελεί την καινοτομία της διατριβής. Το νέο αναπτυξιακό πρότυπο της χώρας προτείνεται να υιοθετηθεί με τη βοήθεια σωστών κρατικών παρεμβάσεων και κυρίως κατευθύνσεων στην οικονομία, που δεν θα αλλοιώνουν τους κανόνες της οικονομίας της αγοράς. Πράγματι, η στρεβλή παρεμβατικότητα του κράτους πρέπει να αντικατασταθεί από υγιής κρατικές παρεμβάσεις στα πλαίσια της σύγχρονης καπιταλιστικής οικονομίας, για την εγκαθίδρυση ενός νέου βιώσιμου αναπτυξιακού μοντέλου. Σ’ αυτό το πλαίσιο, δημιουργήθηκε η ανάγκη να οικοδομηθεί το αναλυτικό πλαίσιο λειτουργίας του σύγχρονου αναπτυξιακού κράτους, το οποίο αποκαλείται «αναπτυξιακό ρεαλισμό». Για να οικοδομηθεί το πλαίσιο ανάλυσης, αξιοποιήθηκαν οι θεωρητικές προσεγγίσεις της ΔΠΟ και πιο συγκεκριμένα, η προσέγγιση του Ρεαλισμού, του Αναπτυξιακού Κράτους και των Φιλελευθέρων – Ρόλο Αγοράς, προκειμένου να δημιουργηθεί ένα υπόδειγμα οικονομικής ανάπτυξης και υγιούς μοντέλου ανάπτυξης στα πλαίσια της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας και αγοράς. Το υπόδειγμα μπορεί να έχει εφαρμογή σε χώρες που επιθυμούν τον οικονομικό μετασχηματισμό της οικονομίας τους μέσω της εγκαθίδρυσης ενός βιώσιμου αναπτυξιακού μοντέλου. Ειδικότερα δε για την περίπτωση της ελληνικής οικονομίας αξιοποιείται το πλαίσιο ανάλυσης του αναπτυξιακού ρεαλισμού μέσω του οποίου προτείνουμε την εφαρμογή συγκεκριμένων προτάσεων οικονομικής πολιτικής που αποσκοπούν στη βιώσιμη ανάπτυξη με βάση τα χαρακτηριστικά της ελληνικής οικονομίας. Οι προτάσεις βασίζονται σε 2 πυλώνες: 1) την ανάδειξη στρατηγικών τομέων, οι οποίοι μπορούν να σπινθηροβολήσουν την ανάπτυξη, και 2) την ανάληψη μέτρων τόνωσης της επιχειρηματικότητας. Στον σύγχρονο κόσμο και με δεδομένη την αποτυχία των αγορών από μόνες να αυτορυθμίζονται, όπως απέδειξε η σύγχρονη παγκόσμια οικονομική κρίση, αλλά και η αποτυχία ορισμένων τύπων κρατικών παρεμβάσεων στην οικονομία, η απόσυρση και η εμπλοκή του κράτους δεν είναι εναλλακτικές. Η κατάλληλη ερώτηση δεν είναι το «πόσο πολύ» αλλά το «τι είδους» παρεμβάσεις απαιτούνται από το κράτος στην οικονομία. Οι διακυμάνσεις στην εμπλοκή του κράτους πρέπει να τοποθετούνται σε διάφορα πεδία. Αρχικά, δεν πρέπει να θεωρηθεί ως δεδομένο ότι η οικονομία θα εξειδικευτεί αποκλειστικά και μόνο σε τομείς που έχει συγκριτικό πλεονέκτημα. Διότι αυτό συνεπάγεται κίνδυνο ενασχόλησης της χώρας με παραγωγή προϊόντων χαμηλής προστιθέμενης αξίας. Αντίθετα, το κράτος πρέπει να αναλάβει πρωτοβουλίες εξειδίκευσης της οικονομίας σε τομείς που παρέχουν προϊόντα υψηλής προστιθεμένης αξίας το κράτος πρέπει να παρεμβαίνει για την διευκόλυνση ανάπτυξης τέτοιων τομέων (όπως για παράδειγμα, ο τομέας της τεχνολογίας πληροφοριών). Το κράτος πρέπει να αναλάβει πρωτοβουλίες που θα δημιουργήσουν «συνομωσία ανάπτυξης» και θα διαχύσουν την εξέλιξη των επιθυμητών τομέων. Από μόνη της η αγορά και η ιδιωτική πρωτοβουλία, χωρίς κίνητρα και ενισχύσεις, δεν είναι βέβαιο εάν θα επικεντρωθεί σε στρατηγικούς τομείς της οικονομίας, οι οποίοι θα είναι ικανοί να δημιουργήσουν την λεγόμενη «συνομωσία ανάπτυξης» Επίσης, σε τομείς όπου η οικονομία έχει συγκριτικά πλεονέκτημα, είναι απαραίτητο το κράτος να αναλάβει πρωτοβουλίες ώστε η οικονομία να συγκρατήσει στα όριά της (να αναλάβει) στάδια της παγκόσμιας αλυσίδας παραγωγής των προϊόντων, τα οποία στάδια έχουν υψηλή προστιθέμενη αξία (μάρκετινγκ, τυποποίηση, προώθηση, ειδικά εξαρτήματα υψηλής τεχνολογίας σε ανταλλακτικά αυτοκίνητων κ.α.). Είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι η προσπάθεια ενίσχυσης συγκεκριμένων κλάδων δεν μπορεί να είναι αποτελεσματική, εάν δεν αλλάξει η νοοτροπία για το επιχειρείν. Το νέο αναπτυξιακό μοντέλο και οι λύσεις που παρέχουμε βασίζονται σε συγκεκριμένες προτάσεις για μια διαφοροποιημένη δομή της επιχειρηματικότητας. Αλλά και το αντίθετο, οποιαδήποτε προσπάθεια τόνωσης της επιχειρηματικότητας δεν μπορεί να ευδοκιμήσει και να παρέχει βιώσιμα οικονομικά αποτελέσματα εάν δεν προωθηθούν και συγκεκριμένοι τομείς στην ελληνική οικονομία και συγκεκριμένα στάδια παραγωγής στην παγκόσμια αλυσίδα παραγωγής των προϊόντων. Το νέο μοντέλο ανάπτυξης πρέπει να έχει ως επίκεντρό του τη μικρομεσαία επιχείρηση (ΜΜΕ), εξετάζοντας τον ρόλο που ήδη διαδραματίζει η ΜΜΕ στις σύγχρονες οικονομίες, με βάση στατιστικών στοιχείων των εθνικών οικονομιών. Επίσης, θα εξετάσαμε τη συμβολή της ΜΜΕ στην εξέλιξη των οικονομικών δεικτών τόσο στην Ε.Ε. όσο και στην Ελλάδα. Σ’ αυτό το πλαίσιο, προτείνουμε πολιτικές ενίσχυσης της επιχειρηματικότητας. Συνολικά, η θεωρία των οικονομικών κρίσεων, σε συνδυασμό με τη θεωρία της οικονομικής ανάπτυξης συνεισφέρει στην ερμηνεία και διάγνωση των αιτιών της ελληνικής οικονομικής κρίσης και κατά συνέπεια στη δημιουργία πολιτικών αντιμετώπισής της, μέσω ενός θεωρητικού υποδείγματος, το οποίο εφαρμόζεται στην περίπτωση της ελληνικής οικονομίας.