Κοινωνικό ζήτημα, γλώσσα και έθνος

Abstract

Η εργασία αυτή αποπειράται να εξετάσει τις ιδέες που αναπτύχθηκαν στις αρχές του 20ού από τον Γ. Σκληρό και τον διάλογο που αναπτύχθηκε μεταξύ σοσιαλιστών και εθνικιστών μέσα από τις στήλες της εφημερίδας Ο Νουμάς. Αφορμή υπήρξε η πρόσκληση του Σκληρού προς τους δημοτικιστές να απευθύνουν το γλωσσικό τους κήρυγμα στις λαϊκές μάζες και να γίνουν πρωτοπόροι του ταξικού αγώνα που θα δώσει πνοή σε ολόκληρη την ελληνική κοινωνία. Οι εθνικιστές αντέκρουσαν αυτήν την πρόταση με την επίκληση της εθνικής ενότητας και προσπάθησαν να υπονομεύσουν την επιστημονικότητα της μαρξιστικής ανάλυσης επικαλούμενοι θετικιστικές ή ιδεαλιστικές και αγνωστικιστικές απόψεις. Ο διάλογος έληξε μετά από δύο σχεδόν χρόνια με τις εξελίξεις του κινήματος στου Γουδή, η διάσταση όμως μεταξύ των πρωταγωνιστών μεταφέρθηκε στις προτεραιότητες της εξωτερικής πολιτικής. Γύρω από το ζήτημα της γλώσσας διαμορφώνονται δύο τάσεις ως προς την ερμηνεία της ελληνικής διγλωσσίας. Η μία εστιάζει στην αντιπαλότητα δύο πνευματικών παραδόσεων, η άλλη ερμηνεύει τις γλωσσικές τάσεις με ταξικούς όρους. Παράλληλα διαφαίνονται τα σπέρματα μιας τρίτης οπτικής που εξετάζει τη διγλωσσία μέσα σε ένα ευρύτερο ιστορικό και διαγλωσσικό πλαίσιο. Στην εργασία μας προσπαθούμε να συσχετίσουμε αυτές τις πρώτες προσεγγίσεις με μεταγενέστερες επιστημονικές προσπάθειες και να προτείνουμε ένα πλαίσιο ερμηνείας. Ένα υποκείμενο ζήτημα είναι η προσέγγιση της έννοιας του έθνους, κυρίως η αντίθεση μεταξύ της κυρίαρχης αφήγησης περί συνέχειας του ελληνικού έθνους και της μαρξιστικής αντιμετώπισής του ως ιστορικού προϊόντος της νεότερης Ευρώπης. Παρά το ρηξικέλευθο κάποιων διατυπώσεων του Σκληρού για το έθνος, ωστόσο, διαπιστώνουμε την αντοχή των απόψεων της συνέχειας στη σκέψη του και την υπόρρητη ένταξη των εργατικών αγώνων στις εθνικές προοπτικές, που αποτελούν γι’ αυτόν προτεραιότητα. Η αδυναμία των πνευματικών δυνάμεων της Αριστεράς να διατυπώσουν έναν συγκροτημένο ανταγωνιστικό λόγο περί έθνους οδήγησε στην υιοθέτηση διατυπώσεων του ρομαντισμού και την προσπάθεια συγχώνευσης της ταξικής και εθνικής ταυτότητας.