Γνώσεις και στάσεις των ιατρών της Πρωτοβάθμιας περίθαλψης τμήματος του νομού Αργολίδας σχετικά με τη χορήγηση αντιβιοτικών σε ασθενείς, τη μικροβιακή αντοχή και την φαρμακοεπαγρύπνηση

Abstract

Παρά το γεγονός ότι οι αρχές ορθής και συνετής χρήσης των αντιμικροβιακών παραγόντων έχουν τεθεί εδώ και πολλές δεκαετίες ενώ έχει υπολογισθεί ότι σχεδόν το 50% των αντιβιοτικών που χορηγούνται τόσο στο νοσοκομειακό τομέα όσο και στην κοινότητα έχουν αμφίβολη ωφέλεια ή είναι ακατάλληλα, ωστόσο εξακολουθούν να καταγράφονται στα πιο συχνά συνταγογραφούμενα φάρμακα. Η υπέρμετρη και αυθαίρετη κατανάλωση αντιβιοτικών φαρμάκων αποτελεί πρόβλημα που τίθεται στο επίκεντρο των εθνικών πολιτικών υγείας παγκοσμίως λόγω των κρίσιμων συνεπειών που συνεπάγεται με σπουδαιότερη την ανάπτυξη μικροβιακής αντοχής πολυανθεκτικών παθογόνων. Περαιτέρω, δεν θα πρέπει να παροράται ότι συχνά η χρήση αντιμικροβιακών συνοδεύεται και από ανεπιθύμητες ενέργειες που θέτουν σε κίνδυνο την υγεία του ασθενή συνακόλουθα επιτάσσεται η διαρκής φαρμακοεπαγρύπνηση από τους επαγγελματίες υγείας. ΣΚΟΠΟΣ: Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η καταγραφή των γνώσεων και στάσεων των ιατρών που εργάζονται στις δομές πρωτοβάθμιας περίθαλψης Ναυπλίου και Κρανιδίου Νομού Αργολίδας, σχετικά με τη συνταγογράφηση αντιβιοτικών, τη μικροβιακή αντοχή και τη φαρμακοεπαγρύπνηση. ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΣ: Για τη μέτρηση των στάσεων και των γνώσεων διεξήχθη έρευνα σε τοπικό επίπεδο από Ιούνιο έως Οκτώβριο έτους 2019. Ο πληθυσμός αναφοράς ήταν εργαζόμενοι ιατροί ειδικοτήτων γενικού ιατρού, παθολόγου, ορθοπεδικού και παιδιάτρου σε δομές πρωτοβάθμιας περίθαλψης τμήματος του Νομού Αργολίδας και συγκεκριμένα σε: ΤοΜΥ Ναυπλίου, Κέντρο Υγείας Ναυπλίου στο οποίο υπάγονται τα Περιφερειακά Ιατρεία Αγίου Ανδριανού και Δρεπάνου και Κέντρο Υγείας Κρανιδίου στο οποίο ανήκουν διοικητικά το Πολυδύναμο Περιφερειακό Ιατρείο Σπετσών και τα Περιφερειακά Ιατρεία Διδύμων και Ερμιόνης. Βάσει των διαθέσιμων στοιχείων σχετικά με το προσωπικό των υπό μελέτη δομών, κατά την περίοδο διεξαγωγής της έρευνας, διαμοιράσθηκαν συνολικά 26 ερωτηματολόγια από τα οποία συλλέχθηκαν 24 (RR= 92%). Το δομημένο ερωτηματολόγιο, εκτός των κοινωνικο-δημογραφικών χαρακτηριστικών των συμμετεχόντων, περιελάμβανε ερωτήσεις για τις γνώσεις και στάσεις των ιατρών σχετικά με: α) τη χορήγηση - συνταγογράφηση αντιβιοτικών, β) τη μικροβιακή αντοχή και γ) τη φαρμακοεπαγρύπνηση. Οι στατιστικές αναλύσεις που χρησιμοποιήθηκαν για τη διεξαγωγή των αποτελεσμάτων ήταν: περιγραφική και συγκριτική στατιστική και ανάλυση συσχέτισης των κοινωνικοδημογραφικών χαρακτηριστικών των συμμετεχόντων με τις απαντήσεις τους. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ: Το 41,6 % των ιατρών δήλωσε ότι αισθάνεται συχνά διαγνωστική αβεβαιότητα που οδηγεί στη χορήγηση αντιβιοτικών. Τα κυριότερα μέτρα μείωσης της διαγνωστικής αβεβαιότητας σύμφωνα με τους ερωτώμενους είναι τα διαθέσιμα rapid test για τη διάγνωση του στρεπτόκοκκου Α (66,7%) και τα test ταυτοποίησης για λοιμώξεις ουροποιητικού (54,2%). H πλειοψηφία των ιατρών κατέδειξε τη διαγνωστική αβεβαιότητα ως κύρια αιτία καταχρηστικής συνταγογράφησης αντιβιοτικών (75%) ενώ ακολουθούν, σε ποσοστό 29.2% αντίστοιχα, ο φόρτος εργασίας και η ικανοποίηση ασθενών – γονέων. Υψηλό ποσοστό του δείγματος (37,5%) δήλωσε ότι η απαίτηση των ασθενών – γονέων, η οποία σύμφωνα με το ένα τρίτο του δείγματος έχει αυξηθεί, επιδρά συχνά στην ιατρική απόφαση για συνταγογράφηση αντιβιοτικών. Οι συμμετέχοντες ιεράρχησαν ως πιο σημαντική ανεπιθύμητη ενέργεια της κατάχρησης των αντιβιοτικών τη μικροβιακή αντοχή (66,7%), η οποία ωστόσο γίνεται αντιληπτή από το σύνολο του δείγματος ως εθνικό πρόβλημα παρά ως πρόβλημα της καθημερινής κλινικής πρακτικής. Το 100 % των ερωτώμενων ανέφερε ως πολύ σημαντικές / σημαντικές αιτίες της μικροβιακής αντοχής την «καταχρηστική συνταγογράφηση» και τη «χρήση αντιβιοτικών ευρέoς φάσματος», σε ποσοστό 91,6% τη «χορήγηση αντιβιοτικών από τους φαρμακοποιούς χωρίς συνταγογράφηση» ενώ ως πολύ σημαντική ταξινομήθηκε σε ποσοστό 83,4% η «αυθαίρετη χρήση αντιβιοτικών από ασθενείς», δηλαδή η αυτοθεραπεία. Το 45,8% των ιατρών θεωρεί ότι η συνταγογράφηση αντιβιοτικών θα μπορούσε να μειωθεί σε ποσοστό 11-20% χωρίς αλλαγή στην έκβαση της ασθένειας ενώ το 33,3% πιστεύει ότι αυτό θα συνέβαινε με περαιτέρω μείωση κατά 21-50%. Το 50% των συμμετεχόντων ανέφερε ότι γίνεται πράγματι καταχρηστική συνταγογράφηση αντιβιοτικών σε ποσοστό 11-20% ενώ το ένα τρίτο των ερωτηθέντων (33,3%) δήλωσε ότι ποσοστό 21-50% των συνταγογραφούμενων αντιβιοτικών είναι μη αναγκαίο ή καταχρηστικό. Η πλειοψηφία των ιατρών δήλωσε ως πολύ σημαντικό μέτρο μείωσης της καταχρηστικής συνταγογράφησης την «ύπαρξη και τήρηση εθνικών / διεθνών οδηγιών και πρωτοκόλλων» (83,3%), μέτρο το οποίο αναδείχθηκε και το πιο σημαντικό / σημαντικό στο σύνολο των ερωτώμενων (100%). Σε ότι αφορά στο κόστος της καταχρηστικής συνταγογράφησης αντιβιοτικών, η πλειοψηφία των ιατρών (70,8%) εκτίμησε ότι είναι υψηλό παραταύτα οι ιατροί θεωρούν σε ποσοστό 54,2% ότι η χρήση των αντιβιοτικών κατά τα τελευταία χρόνια αυξήθηκε. Το 50% των ιατρών δήλωσε ότι προτείνει επώνυμο γενόσημο ενώ το 37,5% των ερωτηθέντων προτείνει πρωτότυπο αντιβιοτικό φάρμακο. Σε ότι αφορά στην φαρμακοεπαγρύπνηση, το 83,3% των ιατρών ανέφερε ότι σπάνια συναντά ανεπιθύμητες ενέργειες μετά τη χορήγηση αντιβιοτικού σε ασθενή. Το 83,3% των ιατρών δήλωσε τη διάρροια ως συχνότερη ανεπιθύμητη ενέργεια μετά χορήγηση αντιβιοτικών με αμέσως επόμενη το εξάνθημα σε ποσοστό 54,2%. Το 70,8% των ιατρών αναφέρει το συνδυασμό αμοξυκιλλίνης / κλαβουλανικού οξέως ως τη χημική ένωση που προκαλεί συχνότερα ανεπιθύμητες ενέργειες. Ποσοστό 91,7% των ιατρών δηλώνει σπάνια / ποτέ τις ανεπιθύμητες ενέργειες των αντιβιοτικών, που αποδόθηκε από ποσοστό 66,7% σε φόρτο εργασίας ενώ από το ένα τρίτο του δείγματος λόγω μη εκδήλωσης σοβαρών συμπτωμάτων. Σε περίπτωση δήλωσης, το 58,3% των ιατρών δηλώνει τις ανεπιθύμητες ενέργειες των αντιβιοτικών μέσω της κίτρινης κάρτας του ΕΟΦ ενώ 62,5% του δείγματος γνωρίζει ότι όλοι οι επαγγελματίες υγείας έχουν υποχρέωση τήρησης του συγκεκριμένου πρωτοκόλλου φαρμακοεπαγρύπνησης. Επιπρόσθετα, δεν παρατηρήθηκαν σημαντικές διαφορές μεταξύ των πρακτικών συνταγογράφησης των συμμετεχόντων σε συνάρτηση με διάφορους κοινωνικο – δημογραφικούς παράγοντες. Εξαίρεση αποτελεί ο παράγοντας Θέση ο οποίος βρέθηκε να συσχετίζεται στατιστικώς σημαντικά με τις απαντήσεις των συμμετεχόντων για το ποσοστό που πιστεύουν ότι θα μπορούσαν να μειώσουν τη συνταγογράφηση των αντιβιοτικών χωρίς να αλλάξουν την έκβαση της ασθένειας. Συγκεκριμένα, η πλειοψηφία των Επικουρικών ιατρών πιστεύουν ότι μπορούν να τη μειώσουν σε ποσοστό <10% ενώ η πλειοψηφία των Επιμελητών πιστεύουν ότι μπορούν να τη μειώσουν σε ποσοστό 11%-20%. Επιπλέον, ο παράγοντας Θέση βρέθηκε να συσχετίζεται στατιστικώς σημαντικά με τις απαντήσεις των συμμετεχόντων σχετικά με το εάν έχουν ενημερωθεί για την υποχρέωση δήλωσης των ανεπιθύμητων ενεργειών των φαρμάκων. Η πλειοψηφία των Επικουρικών ιατρών και των Επιμελητών δήλωσαν ότι είναι ενημερωμένοι ενώ οι Αγροτικοί ιατροί, σε ποσοστό 100%, δήλωσαν ότι δεν έχουν ενημερωθεί. Διαφορές με βάση το φύλο των συμμετεχόντων παρατηρήθηκαν ως προς τη χορήγηση των διαφόρων εμπορικών τύπων φαρμάκων, όπου το ποσοστό των γυναικών που χορηγούν γενόσημα είναι μηδενικό ενώ σχεδόν οι μισές συμμετέχουσες προτιμούν τα πρωτότυπα φάρμακα έναντι χαμηλότερου ποσοστού των ανδρών (30,8%). ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: Η διαγνωστική αβεβαιότητα αποτελεί βασικό παράγοντα μη σωστής χορήγησης αντιβιοτικών στην κοινότητα που αναδεικνύει την ανάγκη υιοθέτησης κατάλληλων διαγνωστικών εργαλείων και θεραπευτικών πρωτοκόλλων στις δομές πρωτοβάθμιας περίθαλψης. Οι επαγγελματίες υγείας υποβαθμίζουν τη μικροβιακή αντοχή ως πρόβλημα της καθημερινής τους πρακτικής ωστόσο αναγνωρίζουν την καταχρηστική συνταγογράφηση ως την κυριότερη αιτία αυτής και τάσσονται υπέρ των εκπαιδευτικών προγραμμάτων για την αλλαγή συνταγογραφικής νοοτροπίας. Περαιτέρω, λαμβάνοντας υπόψη την έκταση της αυτοθεραπείας και της ελεύθερης διάθεσης φαρμάκων από τους φαρμακοποιούς, επιτάσσεται η υιοθέτηση παρεμβάσεων που θα προσανατολίζονται σε όλες τις πληθυσμιακές ομάδες (ασθενείς – γονείς, εμπλεκόμενους στη διακίνηση αντιμικροβιακών, επαγγελματίες υγείας) με στόχο τον περιορισμό της αλόγιστης κατανάλωσης αντιμικροβιακών στην κοινότητα.