Ψηφιακά παιχνίδια, ιστορία και ιστορική συνείδηση: θεωρητικές προσεγγίσεις, ερευνητικά δεδομένα και εμπειρικά στοιχεία στο σχολείο.

Abstract

Το ιστορικό παρελθόν στην ψηφιακή εποχή δεν αποτελεί μόνο αντικείμενο συστηματικής μελέτης αλλά και πηγή έμπνευσης για τα χιλιάδες ψηφιακά παιχνίδια. Μάλιστα ένα συνεχώς αυξανόμενο εφηβικό κοινό αδημονεί «να παίξει με το παρελθόν». Τα ψηφιακά παιχνίδια αναπαριστούν το παρελθόν με ριζικά διαφορετικούς τρόπους, αφού προσομοιώνουν με βάση αριθμητικές μεταβλητές δυναμικές διαδικασίες, καθώς εξελίσσονται στο χρόνο. Ο παίκτης συνδυάζει τις μεταβλητές με βάση τις δικές του επιλογές και συνδιαμορφώνει το μήνυμα διαδρώντας επιτελεστικά με το λογισμικό του υπολογιστή. Παράλληλα το μήνυμα προσλαμβάνεται, καθώς ο παίκτης περιηγείται στο χώρο του παιχνιδιού. Για αυτό τα ψηφιακά παιχνίδια σχεδιάζονται ως χώροι πιθανοτήτων και ο χώρος δομεί την αφήγηση. Η αφήγηση δεν είναι πλέον γραμμική αλλά διακλαδωτική, προσλαμβάνοντας ταυτόχρονα έναν προορατικό χαρακτήρα, παρουσιάζοντας τα γεγονότα ως μελλούμενα και όχι ως τετελεσμένα. Η δυνατότητα των ψηφιακών παιχνιδιών να παρουσιάζουν το παρελθόν σαν να πρόκειται να συμβεί τώρα μπορεί να επιτρέψει την κατανόηση της ιστορικής ενδεχομενικότητας, αν και πολλά ψηφιακά παιχνίδια δεν παρεκκλίνουν από την τελεολογική προσέγγιση. Για το λόγο αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό να συνεξεταστεί μαζί με τις νέες δυνατότητες των ψηφιακών μέσων το ίδιο το μήνυμά τους. Στην πλειοψηφία τους τα ψηφιακά παιχνίδια αναπαράγουν έναν στερεοτυπικό, διχαστικό λόγο, που εμπεδώνει και διαιωνίζει τις φυλετικές και εθνικές ανισότητες. Η θεωρητική προσέγγιση των νέων δυνατοτήτων των ψηφιακών παιχνιδιών και του περιεχόμενού τους αποτέλεσε τη βάση για να ερευνηθούν οι αντιλήψεις των 15/χρόνων εφήβων γι΄ αυτά. Συγκεκριμένα καταγράφονται οι απόψεις τους για την ιστορική αξιοπιστία των ψηφιακών παιχνιδιών, τη συμβολή των ψηφιακών παιχνιδιών στην κατανόηση της ιστορικής πραγματικότητας και τον ιδιαίτερο τρόπο με τον οποίο βιώνουν οι ίδιοι οι έφηβοι το ιστορικό παρελθόν. Για να απαντηθούν τα ερευνητικά ερωτήματα χρησιμοποιήθηκαν ερωτηματολόγια, τα οποία συμπληρώθηκαν από 312 εφήβους-ες, πραγματοποιήθηκαν 15 ημι-δομημένες συνεντεύξεις, σε ομάδες τεσσάρων ατόμων, και πραγματοποιήθηκε συμμετοχική παρατήρηση 10 μαθητών-τριών, οι οποίοι έπαιζαν το διαδικτυακό παιχνίδι Forge of Empires. Και με τις τρεις ερευνητικές μεθόδους διαπιστώθηκε ότι, αν και ιστορική αξιοπιστία των ψηφιακών παιχνιδιών αμφισβητείται, η διαδραστική, διαδικαστική, βιωματική, πολυαισθητηριακή πρόσληψη του παρελθόντος συμβάλλει στην καλύτερη κατανόησή του. Το παρελθόν προσλαμβάνεται ως ένα σύνολο από ανοικτές δυνατότητες, επιθυμίες και διαψεύσεις, διαφορετικά τέλη, γεγονός που επιτρέπει να κατανοηθεί η ιστορική ενδεχομενικότητα. Η ενεργή συνδιαμόρφωση του μηνύματος από τον παίκτη μπορεί να υποστηρίξει την ανάπτυξη της γενετικής συνείδησης, που δε μένει προσκολλημένη σε παραδοσιακά σχήματα και καθολικά παραδείγματα, αλλά επιζητά λύσεις, συνεκτιμώντας κάθε φορά τα νέα δεδομένα. Αν και οι νέες δυνατότητες των ψηφιακών παιχνιδιών ευαγγελίζονται τη μετάβαση από την παθητική ακρόαση της ιστορίας στη δυναμική συνδιαμόρφωσή της, δεν πρέπει εντούτοις να παραγνωρίζεται το ίδιο το ιστορικό περιεχόμενο τους, αφού αυτά αναμεσοποιούν τους ιστορικούς μύθους για την εθνική, φυλετική και πολιτιστική ανωτερότητα, ευνοώντας με τον τρόπο αυτόν την καλλιέργεια μιας ιστορικής «παλίμψηστης» συνείδησης, που αδυνατεί να αφαιρέσει το μυθολογικό επίχρισμα από το ιστορικό γεγονός.