Η ποιότητα της δημοκρατίας στην ΕΕ - υπάρχει δημοκρατικό έλλειμμα;

Abstract

Το σύστημα διακυβέρνησης που συναντάται στα σύγχρονα κράτη και το οποίο προϋποθέτει τη διαρκή συμμετοχή του πολίτη είναι η αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Η δημοκρατία στην αρχική της εκδοχή στην Αρχαία Ελλάδα είναι γνωστή ως άμεση δημοκρατία. Η έμμεση ή αντιπροσωπευτική κοινοβουλευτική δημοκρατία διακρίνεται σε: α) Προεδρική κοινοβουλευτική Δημοκρατία ο πρόεδρος δεν εξαρτάται από το Κοινοβούλιο. β) Προεδρευόμενη κοινοβουλευτική Δημοκρατία όπου η Κυβέρνηση εξαρτάται από την εμπιστοσύνη της Βουλής. γ) Ημιπροεδρική κοινοβουλευτική Δημοκρατία έχουμε όταν υπάρχουν στοιχεία και από τις δύο ανωτέρω διακρίσεις (Γαλλία). δ) Βασιλευόμενη κοινοβουλευτική Δημοκρατία στην οποία ο βασιλιάς δεν έχει αρμοδιότητες (π.χ.: Αγγλία, Βέλγιο, Ολλανδία). Από τη δεκαετία του ‘80 γίνεται συζήτηση σχετικά την ποιότητα της δημοκρατίας στην ΕΚ/ΕΕ η οποία περιλαμβάνει δύο αντικρουόμενες θέσεις: η μία αφορά την δημοκρατική νομιμοποίηση και η άλλη τη θέση δημοκρατικού ελλείμματος. Τα κράτη μέλη (κ-μ) της ΕΕ έχουν ιδρύσει θεσμικά όργανα (Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, Συμβούλιο της Ε.Ε., Κοινοβούλιο, Ευρωπαϊκή Επιτροπή) στα οποία μεταβιβάζουν τις αρμοδιότητές τους σε τομείς καθοριστικής σημασίας, (π.χ. χάραξη οικονομικής και νομισματικής πολιτικής από την ΕΚΤ). Από το 1986 και μετά, με την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη (ΕΕΠ), παρατηρούμε σταδιακά (1992 Συνθήκη του Μάαστριχτ, 1997 Συνθήκη του Άμστερνταμ, 2001 Συνθήκη της Νίκαιας, 2007 Συνθήκη της Λισσαβόνας) να εκδημοκρατίζονται όλο και περισσότερο τα θεσμικά όργανα της ΕΕ και κυρίως το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Με τη Συνθήκη της Λισσαβόνας (2007), ενισχύθηκε η δημοκρατική νομιμοποίηση της ΕΕ. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αναγνωρίζεται ως θεσμικό όργανο της ΕΕ. Ενισχύεται, έτσι, ουσιαστικά, η δημοκρατική νομιμότητα της Ένωσης ως νομοθετικής αρχής (Λιαργκόβας, 2017). Τέλος, σημαντική θεωρείται και η θεσμοποίηση της ευρωομάδας (eurogroup), δηλαδή των άτυπων συναντήσεων των Υπουργών Οικονομικών των κ-μ που συμμετέχουν στην ευρωζώνη. Κύριος σκοπός της εργασίας είναι να αναδείξει και να συγκρίνει τις κυριότερες απόψεις που αναφέρονται στον τρόπο που λειτουργεί η ΕΕ και ειδικότερα το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Λειτουργεί «πραγματικά» όπως τα κοινοβούλια των σύγχρονων δημοκρατιών; Υπάρχει δημοκρατικό έλλειμμα στην ΕΕ που να σχετίζεται με τον τρόπο λειτουργίας των θεσμών; ή το έλλειμμα σχετίζεται και με την αποχή και άρα την μη συμμετοχή των πολιτών στα κοινά;