Διερεύνηση της σχέσης μεταξύ εργασιακού εκφοβισμού και Γενικής υγείας σε νοσηλευτικό προσωπικό δημοσίων Νοσοκομείων

Abstract

Εισαγωγή: Είναι γεγονός ότι οι νοσηλευτές, βιώνουν συχνά πράξεις εργασιακού εκφοβισμού και αρνητικές συμπεριφορές, που μεταφράζονται σε προσωπικό, λεκτικό, ακόμη και σωματικό εκφοβισμό. Ο εργασιακός εκφοβισμός στο νοσηλευτικό χώρο μπορεί να πηγάζει από προϊσταμένους, από συναδέλφους, αλλά και από ασθενείς και συγγενείς ή φίλους αυτών. Το φαινόμενο του εργασιακού εκφοβισμού αποτελεί ένα σημαντικό παράγοντα που επηρεάζει κυρίως την ψυχική υγεία του ατόμου. Στην ελληνική βιβλιογραφία δεν υπάρχει καμία έρευνα σε ικανοποιητικό δείγμα που να μελετά την σχέση μεταξύ εργασιακού εκφοβισμού και επιπέδου γενικής υγείας των νοσηλευτών που εργάζονται σε δημόσια νοσοκομεία της χώρας. Σκοπός: Η διερεύνηση της ύπαρξης ή μη συσχέτισης μεταξύ εργασιακού εκφοβισμού και γενικής υγείας σε νοσηλευτικό προσωπικό ελληνικών δημόσιων νοσοκομείων. Μεθοδολογία: Πραγματοποιήθηκε ποσοτική συγχρονική μελέτη για την εύρεση σχέσεων μεταξύ διαφόρων παραγόντων. Η συχνότητα εμφάνισης πράξεων εκφοβισμού μετρήθηκε με το ερωτηματολόγιο ανίχνευσης αρνητικών συμπεριφορών (Negative Acts Questionnaire NAQ-R) που αποτελείτο από 23 ερωτήσεις. Η χαμηλότερη βαθμολογία υποδηλώνει χαμηλότερη συχνότητα εμφάνισης αρνητικών συμπεριφορών με χρονικό ορίζοντα τους τελευταίους 6 μήνες. Το επίπεδο γενικής υγείας των νοσηλευτών μετρήθηκε με το

ερωτηματολόγιο γενικής υγείας (general health questionnaire GHQ-12) που αποτελείτο από 12 ερωτήσεις. Η χαμηλότερη βαθμολογία υποδηλώνει καλύτερο επίπεδο γενικής υγείας (κυρίως ψυχικής) τον τελευταίο μήνα. Για τη χρήση των ερωτηματολογίων εξασφαλίστηκαν οι σχετικές άδειες. Δείγμα της έρευνας αποτέλεσαν 841 νοσηλευτές (Ν=841), που εργάζονταν σε πέντε ελληνικά δημόσια νοσοκομεία και το ποσοστό ανταπόκρισης ήταν 84,10%. Η μέση ηλικία των συμμετεχόντων ήταν 40,1 έτη, το 84,7% ήταν γυναίκες, το 53,7% ήταν έγγαμοι, το 56,7% είχαν παιδιά, το 51% ήταν απόφοιτοι ΑΤΕΙ και ο μέσος αριθμός ετών προϋπηρεσίας σε νοσοκομείο ήταν 16,1. Τα δεδομένα συλλέχθηκαν το χρονικό διάστημα από Μάιο έως και Αύγουστο 2013. Η ανάλυση των απαντήσεων των εργαζομένων, αρχικά, πραγματοποιήθηκε με την περιγραφική στατιστική. Οι κατηγορικές μεταβλητές παρουσιάστηκαν ως απόλυτες (n) και σχετικές (%) συχνότητες, ενώ οι ποσοτικές μεταβλητές παρουσιάστηκαν ως μέση τιμή, τυπική απόκλιση, διάμεσος, ελάχιστη τιμή και μέγιστη τιμή. Για τη διερεύνηση της ύπαρξης σχέσης μεταξύ μιας ποσοτικής μεταβλητής και μιας διχοτόμου μεταβλητής χρησιμοποιήθηκε ο έλεγχος t (student’s t-test), ενώ για τη διερεύνηση της ύπαρξης σχέσης μεταξύ μιας ποσοτικής μεταβλητής και μιας κατηγορικής μεταβλητής με >2 κατηγορίες χρησιμοποιήθηκε η ανάλυση διασποράς (analysis of variance). Για τη διερεύνηση της ύπαρξης σχέσης μεταξύ δυο ποσοτικών μεταβλητών που ακολουθούσαν την κανονική κατανομή χρησιμοποιήθηκε ο συντελεστής συσχέτισης του Pearson (Pearson’s correlation coefficient). Για τη διερεύνηση της ύπαρξης σχέσης μεταξύ δυο κατηγορικών μεταβλητών χρησιμοποιήθηκε ο έλεγχος x2. Για τη διερεύνηση της ύπαρξης σχέσης μεταξύ μιας κατηγορικής μεταβλητής και μιας διατάξιμης μεταβλητής χρησιμοποιήθηκε ο έλεγχος x2 για τάση. Στην περίπτωση που η εξαρτημένη μεταβλητή ήταν ποσοτική μεταβλητή και >2 ανεξάρτητες μεταβλητές προέκυψαν σημαντικές στο επίπεδο του 0,2 (p<0,2) στη διμεταβλητή ανάλυση, εφαρμόστηκε πολλαπλή γραμμική παλινδρόμηση (multivariate linear regression). Στην περίπτωση αυτή, εφαρμόστηκε η μέθοδος της πολλαπλής γραμμικής παλινδρόμησης με την προς τα πίσω διαγραφή των μεταβλητών (backward stepwise linear regression). Αναφορικά με την πολλαπλή γραμμική παλινδρόμηση, παρουσιάζονται οι συντελεστές b (coefficients’ beta), τα αντίστοιχα 95% διαστήματα εμπιστοσύνης και οι τιμές p. Το αμφίπλευρο επίπεδο στατιστικής σημαντικότητας ορίστηκε ίσο με 0,05. Η ανάλυση των δεδομένων πραγματοποιήθηκε με το ΙΒΜ SPSS 21.0 (Statistical Package for Social Sciences). Αποτελέσματα: Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι η έκθεση του νσηλευτικού προσωπικού σε πράξεις εκφοβισμού, συσχετίστηκε με χειρότερη γενική υγεία (κυρίως

ψυχική). Η μέση βαθμολογία γενικής υγείας ήταν 12,5 μονάδες και έδειξε ότι οι νοσηλευτές εμφάνιζαν οριακή επιβάρυνση της ψυχικής τους υγείας με προεξάρχουσες εκδηλώσεις το άγχος (μέση τιμή = 1,6), την αϋπνία (μέση τιμή = 1,4) και την κακή διάθεση (μέση τιμή = 1,3) (cut-off point>12) επιβεβαιώνοντας τα αποτελέσματα αντίστοιχων μελετών. Ποσοστό 58,6% των νοσηλευτών συγκέντρωσαν βαθμολογία κάτω από 12 βαθμούς (<=12) στοιχείο που δείχνει ότι τα άτομα αυτά δεν υπέφεραν από συμπτώματα ψυχολογικής δυσφορίας. Αντίθετα, ποσοστό 41,4% των νοσηλευτών σημείωσαν βαθμολογία πάνω από 13 βαθμούς (>13) στοιχείο που δείχνει ότι τα άτομα αυτά υπέφεραν από συμπτώματα ψυχολογικής δυσφορίας. Ποσοστό 30% των νοσηλευτών δήλωσαν ότι είχαν βιώσει πράξεις εκφοβισμού στο χώρο εργασίας κατά τους τελευταίους έξι μήνες. Η συνολική μέση βαθμολογία στο ερωτηματολόγιο ανίχνευσης αρνητικών συμπεριφορών NAQ-R ανήλθε σε 37,9 μονάδες, ήταν υψηλότερη σε σύγκριση με αντίστοιχες μελέτες και έδειξε ότι οι νοσηλευτές βίωναν συχνά πράξεις εκφοβισμού κατά την εργασία. Από την ανάλυση συσχετίσεων που διενεργήθηκε για τη διερεύνηση της σχέσης μεταξύ των δημογραφικών χαρακτηριστικών του μελετώμενου πληθυσμού και των κλιμάκων «προσωπικός εκφοβισμός», «εκφοβισμός ως προς την εργασία», «σωματικός εκφοβισμός» και «γενική υγεία» τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι μεταβλητές «φύλο», «οικογενειακή κατάσταση», «εκπαιδευτικό επίπεδο», «ηλικία» και «έτη προϋπηρεσίας σε νοσοκομείο» είχαν σημαντική συσχέτιση με τις προαναφερόμενες κλίμακες στη διμεταβλητή ανάλυση, αλλά δεν διατήρησαν τη στατιστική σημαντικότητά τους στην πολλαπλή γραμμική παλινδρόμηση. Με την εφαρμογή της πολλαπλής γραμμικής παλινδρόμησης διαπιστώθηκε: (α) στατιστικά σημαντική σχέση μεταξύ της «ύπαρξης ή μη ύπαρξης παιδιών», της «στήριξης ή μη στήριξης από το οικογενειακό περιβάλλον», της «στήριξης ή μη στήριξης από το φιλικό περιβάλλον» και της «ηθικής παρενόχλησης» (ρ<0,001), (β) στατιστικά σημαντική σχέση μεταξύ της «ύπαρξης ή μη ύπαρξης παιδιών» και της «στήριξης ή μη στήριξης από το φιλικό περιβάλλον» σε σχέση με την κλίμακα «προσωπικός εκφοβισμός» (ρ<0,001) – Αυτοί που δεν είχαν παιδιά είχαν μεγαλύτερη βαθμολογία στην κλίμακα «προσωπικός εκφοβισμός» σε σχέση με αυτούς που είχαν παιδιά. Επίσης αυτοί που δήλωσαν πως δεν στηρίζονται από το φιλικό τους περιβάλλον είχαν μεγαλύτερη βαθμολογία στην κλίμακα «προσωπικός εκφοβισμός» σε σχέση με αυτούς που δήλωσαν πως στηρίζονται από το φιλικό τους περιβάλλον, (γ) στατιστικά σημαντική σχέση μεταξύ της «ύπαρξης ή μη ύπαρξης παιδιών» και της «στήριξης ή μη στήριξης από το οικογενειακό περιβάλλον» σε σχέση με την κλίμακα «εκφοβισμός ως προς την εργασία» (ρ<0,001) - Αυτοί που δεν είχαν παιδιά είχαν μεγαλύτερη βαθμολογία στην κλίμακα

«εκφοβισμός ως προς την εργασία» σε σχέση με αυτούς που είχαν παιδιά. Επίσης αυτοί που δήλωσαν πως δεν στηρίζονται από το οικογενειακό τους περιβάλλον είχαν μεγαλύτερη βαθμολογία στην κλίμακα «εκφοβισμός ως προς την εργασία» σε σχέση με αυτούς που δήλωσαν πως στηρίζονται από το οικογενειακό τους περιβάλλον, (δ) στατιστικά μή σημαντική σχέση μεταξύ των δημογραφικών χαρακτηριστικών του μελετώμενου πληθυσμού και της κλίμακας «σωματικός εκφοβισμός», (ε) στατιστικά σημαντική σχέση μεταξύ της «στήριξης ή μη στήριξης από το οικογενειακό περιβάλλον», της «στήριξης ή μη στήριξης από το φιλικό περιβάλλον», και της κλίμακας «εκφοβισμός ως προς την εργασία» σε σχέση με το επίπεδο γενικής υγείας (ρ<0,001) - Αυτοί που δήλωσαν πως δεν στηρίζονται από το οικογενειακό τους περιβάλλον είχαν μεγαλύτερη βαθμολογία γενικής υγείας σε σχέση με αυτούς που δήλωσαν πως στηρίζονται από το οικογενειακό τους περιβάλλον. Επομένως αυτοί που δήλωσαν πως στηρίζονται από το οικογενειακό τους περιβάλλον, είχαν καλύτερη γενική υγεία. Επίσης αυτοί που δήλωσαν πως δεν στηρίζονται από το φιλικό τους περιβάλλον είχαν μεγαλύτερη βαθμολογία γενικής υγείας σε σχέση με αυτούς που δήλωσαν πως στηρίζονται από το φιλικό τους περιβάλλον. Επομένως αυτοί που δήλωσαν πως στηρίζονται από το φιλικό τους περιβάλλον, είχαν καλύτερη γενική υγεία, (στ) στατιστικά σημαντική σχέση ανάμεσα στην κλίμακα «εκφοβισμός ως προς την εργασία» και στο επίπεδο γενικής υγείας των νοσηλευτών (ρ<0,001) - Αύξηση της βαθμολογίας στην κλίμακα «εκφοβισμός ως προς την εργασία» σχετίστηκε με αύξηση της βαθμολογίας γενικής υγείας. Συμπεράσματα: Ο εκφοβισμός αποτελεί υπαρκτό πρόβλημα στο χώρο εργασίας των νοσηλευτών στη χώρα μας. Οι επιπτώσεις που βιώνουν οι νοσηλευτές είναι σημαντικές και επηρεάζουν κυρίως την ψυχική τους υγεία με κυρίαρχα συμπτώματα το άγχος, την αϋπνία και την κακή διάθεση. Περισσότερο αρνητικό περιβάλλον που πηγάζει κυρίως από αρνητικές συμπεριφορές «ως προς την εργασία» μπορεί να συσχετιστεί με χειρότερη γενική υγεία. Προτείνεται να γίνει περαιτέρω έρευνα ώστε να προσδιοριστούν οι παράγοντες που επηρεάζουν τον εκφοβισμό στο νοσηλευτικό προσωπικό και να συλλεχθούν στοιχεία σχετικά με τις πηγές του φαινομένου, τα ατομικά στοιχεία και τις αντιδράσεις των εμπλεκομένων καθώς και το επίπεδο ενημέρωσης των ανώτερων στελεχών, ώστε να εντοπιστούν οι πραγματικές αιτίες του εκφοβισμού στο χώρο εργασίας και να καταστεί δυνατή η εξάλειψη του φαινομένου. Εκπαιδευτικά προγράμματα, ενέργειες ευαισθητοποίησης και πληροφόρησης καθώς και νομοθετικές παρεμβάσεις θα μπορούσαν να βοηθήσουν προς αυτή την κατεύθυνση.